آشنایی با دستگاه اتوکلاو (Autoclave)

مفاهيم پايه
اتوكلاو (Autoclave) از دو كلمه Auto به معني خودكار و clave به معني قفل شونده تشكيل شده است و در كل به معني دستگاه خود قفل شونده براي استريل مواد، توسط بخار تحت فشار است.

فيزيولوژی
با توجه به استفاده مداوم از وسايل پزشكي و آلوده شدن اين وسايل در اثر استفاده و تماس با مواد ميكروبي، استريل كردن آن ها يكي از موارد ضروري به شمار مي رود.

چگونه كار می كند؟
اتوكلاوها عموما توسط فشار تنظيم مي شوند. به عنوان مثال در بخار خالص (درجه اشباع8/0تا1) با فشار 2 بار، دماي بخار بايد 134 درجه سانتي گراد باشد. پمپ خلاء در آغاز مراحل استريليزاسيون با ايجاد مكش، هواي داخل محفظه را تخليه كرده و سپس بخار وارد دستگاه مي شود. استريل كردن وسايلي كه از مواد متخلخل ساخته شده اند در مقايسه با ساير وسايل بسيار دشوار است. بعضي از اين وسايل عبارتند از: منسوجات و ابزار بسته بندي شده كه هوا در آن محبوس مي شود. در زمان تخليه ، هواي داخل محفظه و بسته ها به بيرون كشيده شده و عموما هر چه زمان مكش بيشتر باشد، جايگزين شدن بخار مؤثرتر خواهد بود. متناسب با افزايش فشار منفي داخل محفظه، خارج سازي هوا دشوارتر مي شود به همين دليل دستگاه هاي خودكار امكان كاهش فشار (تخليه) و وارد ساختن بخار را در چند مرحله فراهم مي‌‌سازند. در اين روش بخار به طور متناوب جايگزين هوا شده و راندمان بالاتري نسبت به تخليه تنها دارد. در پي هر تخليه بخار به عمق بيشتري نفوذ خواهد كرد. در شرايطي كه دستگاه ها مجهز به پمپ تخليه نباشند به منظور جريان و نفوذ مطلوب بخار به داخل وسايل متخلخل بايد در بسته بندي دقت مضاعف كرده و آن ها را داخل دستگاه قرار داد.

در چه مواردی به كار می رود؟
به طور كلي تمام مواد غير عفوني و عفوني آلوده شده با عوامل بيولوژيك شامل بقاياي نمونه هاي محيط كشت تلقيح شده ، پاتوژن هاي رشد كرده ، سلول هاي انساني ، حيواني و گياهي ، مواد آلوده شده به مدفوع انسان يا حيوان، محصولات خوني انسان و حيوان و ... مي توانند اتوكلاو شوند. موادي مثل داروهاي سرطان زا ،راديوايزوتوپ ها، مواد شيميايي سمي، مواد شيميايي قابل تبخير يا هر ماده خطرناكي كه ممكن است در اثر حرارت تبخير شود و انتشار يابد را نمي توان اتوكلاو كرد . به طور كلي مواد قابل اشتعال، واكنش پذير خورنده، سمي يا مواد راديو اكتيو نبايد اتوكلاو شوند.

اجزای تشكيل دهنده اتوكلاو خودكار
داراي دو صفحه مدرج دايره اي شكل جهت نمايش ميزان فشار دستگاه و فشار چمبر (فشار محفظه) است. داراي دكمه اي است جهت انتخاب جنس ماده اي كه قرار است استريل شود (مايع يا جامد) همچنين اين دستگاه داراي يك نمايشگر درجه حرارت است. در دستور كار هر اتوكلاو مراحل هفت گانه زير قرار دارند:

1- خطاي استريل

2- درب استريل (كه در پشت دستگاه قرار دارد و براي خروج وسايل استريل شده است)

3- درب غير استريل (جلوي دستگاه قرار دارد و براي ورود وسايل غير استريل است)

4- سيكل خلاء (خالي كردن فشار داخل محفظه توسط پمپ خلاء)

5- سيكل استريل

6- سيكل خشك كن

7- اتمام سيكل

اين دستگاه داراي شيلنگ تخليه و كمپرسور (جهت فشرده كردن بخار) است. بر سر راه شير ورودي هوا يك منبع روغن وجود دارد تا هواي خشك وارد دستگاه نشود و دستگاه آسيب نبيند. جدول زیر مشخصات دو مدل از دستگاه اتوكلاو تمام خودكار را نشان مي دهد.

اتوكلاو دستی
آنچه گفته شد در رابطه با اتوكلاو خودكار بود اما در اتوكلاو دستي اصول كار همانند اتوكلاو خودكار است با اين تفاوت كه براي ورود بخار به محفظه شير ورودي به صورت دستي باز و بسته مي شود و تخليه بخار نيز به صورت دستي انجام مي گيرد. باز و بسته كردن در نيز به صورت دستي انجام مي شود. زماني از اين اتوكلاو استفاده مي شود كه اتوكلاو خودكار در دسترس نباشد يا داراي مشكل فني باشد.

وزن اتوكلاو
اتوكلاوها بر اساس نوع كاري كه انجام مي دهند داراي وزن هاي مختلفي هستند. محدوده وزن اتوكلاوهاي رو ميزي معمولاً بين 20 تا 60 كيلوگرم متغير است.